चांद्रमासातील प्रत्येक चौदावा दिवस हा शिवरात्री म्हणून ओळखला जातो. वर्षभरातील १२ शिवरात्रींपैकी माघ कृष्ण चतुर्दशीला येणारी शिवरात्र ही 'महाशिवरात्री' म्हणून ओळखली जाते. तिला विशेष धार्मिक महत्त्व आहे. आजच्या दिवशी पृथ्वीचा उत्तर गोलार्ध अशा स्थिरी येतो जिथे मानवातील नैसर्गिक शक्तीची उन्नती होते. आज निसर्ग माणसाला त्याच्या अध्यात्मिक परमोच्च स्थानी पोहोचवण्याचा प्रयत्न करत असतो. त्यामुळे आजची रात्र जागरण करून साजरी करण्याची प्रथा सुरु झाली. अशाप्रकारे अध्यात्माच्या मार्गावर असलेल्यांसाठी महाशिवरात्री विशेष महत्त्वाची असते. गृहस्थाश्रमात असलेल्यांसाठी आजचा दिवस म्हणजे शिव-पार्वतीचा विवाहदिन... आणि तो साजरा करण्याच्या हेतूने हा दिवस त्यांच्याही जीवनात महत्त्वाचे स्थान निर्माण करतो. महत्त्वाकांक्षी लोकांसाठी आजचा दिवस दिवस म्हणजे जेव्हा शिवाने सर्व शत्रुंना पराजित करून विजय मिळवला. पण योगी लोकांच्या मते आजच्या दिवशी शिव कैलास पर्वताशी एकरूप झाले तो हा शुभ दिवस. योगी शंकराला देव नाही तर आदिगुरू मानतात जिथून सर्व ज्ञानाची निर्मिती झाली. त्यांच्यामते अखंड ध्यानानंतर शिवाला स्थिररूप प्राप्त झाले म्हणून आजची रात्र ते स्थिरतेचे प्रतीक म्हणून साजरी करतात.
शिवरात्र ही महिन्यातील सर्वात अंधकारीत रात्र असते.शिवरात्र आणि महाशिवरात्र साजरी करणे म्हणजे अंधःकार साजरा करणेच असे आज वाचनात आले . ते कसे? हा प्रश्न उद्भवलाच असेल... माझ्याही मनात प्रथम या प्रश्नाने घर केले होते पण पुढे त्याचेच उत्तर समोर वाचनात आले आणि काही अंशी पटले देखील, म्हणून तेच स्वतःच्या शब्दांत मांडण्याचा प्रयत्न मी या पोस्टमध्ये करत आहे.
खरे पाहिले तर कोणतेही सतर्क मन अंधाराला नाकारून प्रकाशाचाच स्वीकार करेल. पण शिव या शब्दाचा वस्तुतः अर्थ आहे - "जो नाही तो "."जो आहे तो " म्हणजे ज्याला उत्पत्ती आणि अस्तित्व आहे तो पण " जो नाही तो " म्हणजे "शिव". जेव्हा आपण आपले डोळे उघडून चहूकडे पाहतो तेव्हा जर आपली लघुदृष्टी असेल तर जे अस्तित्त्वात आहे तेच सर्व आणि अशाच पुष्कळ गोष्टी दिसतील परंतू जर दूरदृष्टी असेल तर या सर्वाना सामावून घेणारी अखंड रिक्तता(खालीपण) दिसेल जे खरोखर अस्तित्त्वात आहे पण आम्हा सामान्यांच्या नजरेस पडत नाही. हि भव्यता, हि रिकामी, रिक्तीस्थान म्हणजेच शिव. आज विज्ञानाने देखील हे सिद्ध केले आहे कि जगातील प्रत्येक गोष्ट शून्यातून जन्म घेते आणि शेवटी शून्यातच लय पावते. हा शून्य म्हणजेच देवांचा देव - महादेव .
पृथ्वीवरील सर्व धर्म निसर्गातील सर्वव्यापक अशा दैवीशक्तीला परमेश्वर मानतात. जर अशाप्रकारे विचार केला तर सर्वव्यापक असे नैसर्गिक अस्तित्व फक्त आणि फक्त अंधाराचे, शून्याचे आहे हे आढळून येईल. जेव्हा मनुष्य शुभ शोधू लागतो तो प्रकाशालाच पवित्र मानतो. पण प्रकाश हा मनातला संक्षिप्त संयोग आहे...तो शाश्वत, चिरकालीक नाही. तो केवळ सीमाबद्ध संभव आहे कारण त्याचे अस्तित्व निर्माण होते आणि कालार्धाने संपतेसुद्धा . या जगातील प्रकाशाचा सर्वात मोठा स्रोत असलेल्या सूर्याचा प्रकाशसुद्धा आपण एका हाताने थांबवून त्या जागी सावलीरूपी अंधाराचे अस्तित्व निर्माण करू शकतो.
परंतू अंधाराने मात्र सर्वत्र घेरलेले आहे. या जगातील अविकसित बुद्धीनी नेहमी अंधाराचे वर्णन असूर, दुष्ट असेच केले आहे. पण जेव्हा आपण दैवीशक्ती म्हणजे सर्वव्यापक अशी संज्ञा निर्माण करतो तेव्हा सर्वव्यापी अंधार हीच दैवीशक्ती हे सिद्ध होते. अंधाराला कोणाच्याही आधाराची गरज नाही. प्रकाश हा नेहमी अशा स्रोतापासून उत्पन्न होतो जो स्वतः जळत असतो.त्याला सुरुवात आहे आणि शेवटही. तो एका संकुचित स्रोतापासून सुरु होतो. पण काळोखाचे मात्र तसे नाही. त्याला कोणत्याही स्रोताची गरज नाही. तो स्वतःच स्वतःचा आदि आहे. तो सर्वव्यापक शिव आहे ज्यामध्ये ही सृष्टी, ग्रह, तारे , आकाशगंगा सारे सारे सामावले आहे.
भारतीय संस्कृतीतील बऱ्याच प्राचीन प्रार्थना अशा होत्या कि ज्यात परमेश्वरामध्ये विलीन होण्यासाठी स्वतःच्या शरीरनाशाची इच्छा होती. म्हणूनच महाशिरात्रीचा उल्लेख करताना असे निश्चित समजावे कि हा एक सुसंयोग आहे जिथे मर्यादा संपवून या निर्मितीच्या अखंड शून्याला अनुभवण्याचा मार्ग आहे.
एका प्रकारे पाहिले तर शिव हा विध्वंसक आहे पण तोच शिव भोळा आणि करुणामयी देखील आहे. तो सर्वांत मोठा दाता आहे. अतिशय कृपाळू आहे. म्हणूनच महाशिवरात्री हि ग्रहण करण्याची रात्र आहे जिथे भक्तांना जे हवे ते आदान मिळण्याची शक्यता अधिक असते. तेव्हा महाशिवरात्री हि केवळ जागरणाची नाही तर या विश्वातील सर्वव्यापी शून्याला अनुभवण्याची आणि त्यासोबतच स्वतःला नव्याने जागृत करून घेण्याची रात्र आहे.
संदर्भ : http://isha.sadhguru.org
शिवरात्र ही महिन्यातील सर्वात अंधकारीत रात्र असते.शिवरात्र आणि महाशिवरात्र साजरी करणे म्हणजे अंधःकार साजरा करणेच असे आज वाचनात आले . ते कसे? हा प्रश्न उद्भवलाच असेल... माझ्याही मनात प्रथम या प्रश्नाने घर केले होते पण पुढे त्याचेच उत्तर समोर वाचनात आले आणि काही अंशी पटले देखील, म्हणून तेच स्वतःच्या शब्दांत मांडण्याचा प्रयत्न मी या पोस्टमध्ये करत आहे.
खरे पाहिले तर कोणतेही सतर्क मन अंधाराला नाकारून प्रकाशाचाच स्वीकार करेल. पण शिव या शब्दाचा वस्तुतः अर्थ आहे - "जो नाही तो "."जो आहे तो " म्हणजे ज्याला उत्पत्ती आणि अस्तित्व आहे तो पण " जो नाही तो " म्हणजे "शिव". जेव्हा आपण आपले डोळे उघडून चहूकडे पाहतो तेव्हा जर आपली लघुदृष्टी असेल तर जे अस्तित्त्वात आहे तेच सर्व आणि अशाच पुष्कळ गोष्टी दिसतील परंतू जर दूरदृष्टी असेल तर या सर्वाना सामावून घेणारी अखंड रिक्तता(खालीपण) दिसेल जे खरोखर अस्तित्त्वात आहे पण आम्हा सामान्यांच्या नजरेस पडत नाही. हि भव्यता, हि रिकामी, रिक्तीस्थान म्हणजेच शिव. आज विज्ञानाने देखील हे सिद्ध केले आहे कि जगातील प्रत्येक गोष्ट शून्यातून जन्म घेते आणि शेवटी शून्यातच लय पावते. हा शून्य म्हणजेच देवांचा देव - महादेव .
पृथ्वीवरील सर्व धर्म निसर्गातील सर्वव्यापक अशा दैवीशक्तीला परमेश्वर मानतात. जर अशाप्रकारे विचार केला तर सर्वव्यापक असे नैसर्गिक अस्तित्व फक्त आणि फक्त अंधाराचे, शून्याचे आहे हे आढळून येईल. जेव्हा मनुष्य शुभ शोधू लागतो तो प्रकाशालाच पवित्र मानतो. पण प्रकाश हा मनातला संक्षिप्त संयोग आहे...तो शाश्वत, चिरकालीक नाही. तो केवळ सीमाबद्ध संभव आहे कारण त्याचे अस्तित्व निर्माण होते आणि कालार्धाने संपतेसुद्धा . या जगातील प्रकाशाचा सर्वात मोठा स्रोत असलेल्या सूर्याचा प्रकाशसुद्धा आपण एका हाताने थांबवून त्या जागी सावलीरूपी अंधाराचे अस्तित्व निर्माण करू शकतो.
परंतू अंधाराने मात्र सर्वत्र घेरलेले आहे. या जगातील अविकसित बुद्धीनी नेहमी अंधाराचे वर्णन असूर, दुष्ट असेच केले आहे. पण जेव्हा आपण दैवीशक्ती म्हणजे सर्वव्यापक अशी संज्ञा निर्माण करतो तेव्हा सर्वव्यापी अंधार हीच दैवीशक्ती हे सिद्ध होते. अंधाराला कोणाच्याही आधाराची गरज नाही. प्रकाश हा नेहमी अशा स्रोतापासून उत्पन्न होतो जो स्वतः जळत असतो.त्याला सुरुवात आहे आणि शेवटही. तो एका संकुचित स्रोतापासून सुरु होतो. पण काळोखाचे मात्र तसे नाही. त्याला कोणत्याही स्रोताची गरज नाही. तो स्वतःच स्वतःचा आदि आहे. तो सर्वव्यापक शिव आहे ज्यामध्ये ही सृष्टी, ग्रह, तारे , आकाशगंगा सारे सारे सामावले आहे.
भारतीय संस्कृतीतील बऱ्याच प्राचीन प्रार्थना अशा होत्या कि ज्यात परमेश्वरामध्ये विलीन होण्यासाठी स्वतःच्या शरीरनाशाची इच्छा होती. म्हणूनच महाशिरात्रीचा उल्लेख करताना असे निश्चित समजावे कि हा एक सुसंयोग आहे जिथे मर्यादा संपवून या निर्मितीच्या अखंड शून्याला अनुभवण्याचा मार्ग आहे.
एका प्रकारे पाहिले तर शिव हा विध्वंसक आहे पण तोच शिव भोळा आणि करुणामयी देखील आहे. तो सर्वांत मोठा दाता आहे. अतिशय कृपाळू आहे. म्हणूनच महाशिवरात्री हि ग्रहण करण्याची रात्र आहे जिथे भक्तांना जे हवे ते आदान मिळण्याची शक्यता अधिक असते. तेव्हा महाशिवरात्री हि केवळ जागरणाची नाही तर या विश्वातील सर्वव्यापी शून्याला अनुभवण्याची आणि त्यासोबतच स्वतःला नव्याने जागृत करून घेण्याची रात्र आहे.
- रुपाली ठोंबरे.
छान माहिती
ReplyDeleteI like it
ReplyDeleteरुपली फार सुंदर मांडले आहेस.👌खूप छान माहिती मिळाली.👍
ReplyDelete